Gà lôi trắng, loài chim nổi bật với bộ lông trắng bạc từng nằm trong danh sách Động vật Nhóm IB nguy cấp và quý hiếm đã được chuyển sang nhóm IIB theo Thông tư 27/2025.

Vài ngày qua, vụ án của Thái Khắc Thành - người đàn ông Nghệ An bị tuyên án 6 năm tù vì nuôi và bán gà lôi trắng - thu hút sự chú ý đặc biệt của dư luận. Theo đó, hôm 2/4, Thành bị lực lượng chức năng huyện Phù Cừ (Hưng Yên) bắt khi đang vận chuyển 10 cá thể gà lôi trắng đi bán, sau đó thu giữ thêm 3 con tại nhà riêng ở Nghệ An, tổng cộng 13 cá thể. Tại phiên sơ thẩm hôm 8/8, Thành bị TAND Khu vực 5, tỉnh Hưng Yên, tuyên phạt 6 năm tù và phạt bổ sung 30 triệu đồng vì vi phạm quy định bảo vệ động vật quý hiếm.

Tuy nhiên, diễn biến pháp lý đã thay đổi sau khi Thông tư 27/2025 có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, ghi rõ gà lôi trắng được chuyển từ nhóm IB (nghiêm cấm khai thác) sang nhóm IIB (hạn chế khai thác). Điều này khiến hành vi của bị cáo không còn cấu thành tội phạm nghiêm trọng như trước. Ngày 13/8, Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên đã kháng nghị toàn bộ bản án sơ thẩm, đề nghị hủy án để điều tra lại theo hướng có lợi cho bị cáo. Cùng ngày, TAND tỉnh Hưng Yên cho phép Thành tại ngoại và cấm đi khỏi nơi cư trú trong khi chờ xét xử phúc thẩm.

Vụ việc cũng khiến nhiều người đặt câu hỏi: Gà lôi trắng thực chất là loài chim gì, và vì sao việc nuôi hay buôn bán chúng lại trở nên rắc rối về pháp lý?

Gà lôi trắng. Ảnh: Vinwonder

Đặc điểm, môi trường sống và sinh sản của gà lôi trắng

Gà lôi trắng, có tên khoa học Lophura nycthemera, là loài chim lớn thuộc họ trĩ, sống ở rừng miền núi Đông Nam Á và Trung Quốc, có 15 phân loài. Tại Việt Nam, loài này phân bố chủ yếu ở rừng núi thấp và trung bình tại các tỉnh miền Bắc và Bắc Trung Bộ như Lào Cai, Yên Bái, Hòa Bình, Quảng Bình.

Gà lôi trắng có sự khác biệt rõ rệt giữa con trống và con mái. Con trống kích thước lớn hơn, dài 120-125 cm (trong đó đuôi chiếm 60-70 cm), nặng 1,3-2 kg. Toàn thân con trống phủ lông trắng bạc với vân đen mảnh, đầu, cổ và ngực đen bóng, đuôi dài màu trắng có sọc vân đen, mào đỏ tươi, chân đỏ.

Trong khi đó, gà lôi mái thường nhỏ hơn, dài khoảng 60-70 cm, nặng 1-1,3 kg, lông màu nâu ô liu hoặc nâu xám, đuôi ngắn, mào và chân đỏ nhưng kém rực rỡ hơn so với con trống.

Gà lôi trắng thường sống theo đôi hoặc thành nhóm nhỏ từ 3 đến 10 cá thể, ban ngày kiếm ăn dưới tán rừng và đêm ngủ trên các cành cây cao để tránh các loài động vật săn mồi. Thức ăn của chúng gồm hạt, quả rừng, chồi non, côn trùng và giun đất. Mùa sinh sản của gà lôi trắng thường từ tháng 2-6, mỗi lứa 4-10 trứng.

Một cá thể gà lôi trắng đực. Ảnh: Pixabay

Quy định hiện hành của pháp luật Việt Nam về gà lôi ra sao?

Trước ngày 1/7/2025, gà lôi trắng là loài động vật hoang dã thuộc Nhóm IB Danh mục động vật rừng, thực vật rừng nguy cấp, quý hiếm, bị nghiêm cấm khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại ban hành kèm theo Nghị định 06/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 84/2021/NĐ-CP).

Nhóm I gồm các loài nguy cấp, quý, hiếm có nguy cơ tuyệt chủng cao, cần bảo vệ nghiêm ngặt như voọc chà vá chân nâu, hổ, cá thể tê giác, cá thể voi, sếu đầu đỏ...

Theo đó, hành vi nuôi nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép gà lôi trắng (không đảm bảo nguồn gốc hợp pháp) tùy theo số lượng cá thể, tính chất, mức độ nghiêm trọng, có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt lên tới 400 triệu đồng đối với cá nhân hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức hình phạt lên tới 15 năm tù đối với cá nhân.

Tuy nhiên, từ ngày 1/7, gà lôi trắng được liệt kê trong Nhóm IIB Danh mục động vật rừng, thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT. Theo đó, hành vi vi phạm liên quan đến loài này (trong trường hợp vi phạm lần đầu) có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt lên tới 300 triệu đồng đối với cá nhân hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự với mức hình phạt lên tới 12 năm tù đối với cá nhân, theo quy định tại điều 234 bộ luật Hình sự tùy theo giá trị bằng tiền của tang vật gà lôi trắng.

Nhóm IIB theo Thông tư 27/2025 bao gồm: Gà lôi trắng; gà lôi lam chân vàng; một số loài rùa và chim quý hiếm khác.

Hướng Dương theo Ngoisaovnexpress.net