Vợ chồng Elachi cho con gái Aalia dùng smartphone từ năm 10 tuổi, nhưng khi thấy con có dấu hiệu xa rời gia đình, họ thu lại và tin quyết định đó đã 'cứu tuổi thơ bình thường của con'.

Câu chuyện về gia đình Elachi được đăng trên tờ Adelaide Now (Australia) tháng 3/2024. Người cha Dany Elachi cho biết ban đầu họ mua smartphone cho con gái để tiện liên lạc và giúp con hòa nhập với bạn bè. Tuy nhiên, chỉ một năm sau, họ nhận thấy Aalia ít trò chuyện với gia đình, thức khuya hơn và mất hứng thú với các hoạt động vốn từng yêu thích. "Chúng tôi thấy con như tách biệt khỏi gia đình, lúc nào cũng dán mắt vào màn hình", Dany kể lại.

Bước ngoặt đến khi chiếc điện thoại của Aalia bị hỏng. Thay vì mua mới, hai vợ chồng quyết định đưa cho con một chiếc điện thoại cơ bản chỉ để gọi và nhắn tin. "Quyết định đó đã cứu tuổi thơ bình thường của con", người mẹ cho biết. Đến nay, khi Aalia đã 15 tuổi và không còn sử dụng smartphone, gia đình tin con đã có tuổi thơ cân bằng và hạnh phúc hơn. Họ thậm chí lập ra tổ chức The Heads Up Alliance để hỗ trợ các phụ huynh khác hiểu rõ tác động tiềm ẩn của smartphone đối với trẻ nhỏ.

Sử dụng smartphone quá sớm khiến trẻ dễ lệ thuộc vào mạng xã hội và giảm tương tác trực tiếp. Ảnh: Freepik

Tại Anh, câu chuyện của bé gái Sophie (13 tuổi) được đăng trên The Sun cũng khiến nhiều phụ huynh suy ngẫm. Sophie được tặng smartphone từ sớm và nhanh chóng kết bạn với một "bạn trai bí mật" qua mạng. Người mẹ chỉ phát hiện sự việc khi kiểm tra điện thoại trước Giáng sinh và thấy con gửi ảnh nhạy cảm cùng nhiều tin nhắn riêng tư. Khi báo cáo với nhà trường, gia đình nhận lại phản ứng thiếu trách nhiệm, thậm chí có ý đổ lỗi rằng chính Sophie đã sai lầm khi gửi hình ảnh. Quá thất vọng và lo sợ rủi ro tái diễn, họ quyết định chuyển Sophie sang một trường nữ sinh để đảm bảo an toàn. "Tôi từng nghĩ cho con điện thoại riêng là điều bình thường, nhưng giờ nhận ra đó là quyết định tồi tệ nhất", mẹ Sophie nói.

Trên trang Motherly, một phụ huynh khác cũng kể rằng con gái lớp 6 dùng smartphone riêng để vào mạng xã hội, dẫn đến mất ngủ, áp lực đồng trang lứa, kết quả học tập giảm sút và tính khí thất thường. Chỉ khi cha mẹ thu thiết bị, con mới trở lại vui vẻ, tham gia nhiều hơn vào hoạt động gia đình.

Các chuyên gia cho rằng những câu chuyện này phản ánh vấn đề đang diễn ra ở nhiều quốc gia: trẻ em được tiếp cận smartphone và mạng xã hội quá sớm.

Tara Thiagarajan, nhà nghiên cứu tại Sapien Labs, tổ chức quốc tế về sức khỏe tâm thần cho biết, dựa trên nghiên cứu toàn cầu phân tích dữ liệu hơn 100.000 thanh niên (18-24 tuổi) tại 40 quốc gia, công bố tháng 7 trên Journal of Human Development and Capabilities, những người dùng martphone từ 5 - 6 tuổi có tỷ lệ từng nghĩ đến tự tử cao hơn đáng kể (48% nữ và 31% nam) so với nhóm bắt đầu dùng từ 13 tuổi trở lên (28% nữ và 20% nam).

Các chuyên gia tâm lý cho rằng tác động của smartphone đến trẻ không chỉ nằm ở thời lượng sử dụng mà còn cách thiết bị này chi phối cảm xúc và hành vi. Smartphone cho phép trẻ kết nối mạng xã hội mọi lúc, dẫn đến so sánh bản thân với người khác, tạo áp lực về hình ảnh và thành tích. Thói quen nhận thông báo liên tục khiến trẻ khó duy trì sự tập trung, giấc ngủ bị xáo trộn và giảm hứng thú với các hoạt động ngoài trời hoặc giao tiếp trực tiếp với gia đình. Khi mất đi những tương tác đời thực quan trọng cho sự phát triển tâm lý, trẻ dễ bị cô lập hoặc trở nên nhạy cảm quá mức trước đánh giá của người khác, trong khi lại thiếu kỹ năng kiểm soát cảm xúc.

Michael Carr‑Gregg, chuyên gia tâm lý trẻ em tại Australia, nhận định màn hình không thể thay thế hoạt động ngoài trời, giao tiếp trực tiếp và sự gắn kết gia đình. Ông dẫn chứng nhiều trường học cấm smartphone đã cải thiện kết quả học tập và giảm tình trạng bắt nạt trực tuyến.

Về mặt sinh học thần kinh, smartphone tạo ra cảm giác hưng phấn ngay lập tức mỗi khi nhận thông báo, tin nhắn hoặc lượt thích trên mạng xã hội. Não tiết ra dopamine, một chất hóa học mang lại cảm giác vui vẻ và hài lòng, khiến trẻ muốn tiếp tục sử dụng thiết bị. Giáo sư Jonathan Haidt của Đại học New York gọi smartphone là "máy phát dopamine cầm tay" vì chính sự kích thích tức thời này khiến trẻ dễ nghiện, khó tập trung vào những hoạt động không đem lại cảm giác hài lòng nhanh như vậy và kém khả năng phục hồi tâm lý.

Theo khảo sát của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2023, trẻ em Việt Nam có điện thoại sớm hơn mức trung bình thế giới khoảng 4 năm, ở độ tuổi trung bình 9 tuổi. Khảo sát của Viện Nghiên cứu Thanh thiếu niên cùng năm cho thấy 82% trẻ 12-13 tuổi và 93% trẻ 14-15 tuổi sử dụng Internet hàng ngày, với thời gian trung bình 5-7 giờ mỗi ngày. Tuy nhiên, chỉ 36% trẻ từng được hướng dẫn kỹ năng an toàn mạng, trong khi 87% trẻ từ 12-17 tuổi thường xuyên truy cập trực tuyến mà không có sự giám sát của người lớn. Các chuyên gia cho rằng đây là khoảng trống về giáo dục kỹ năng số, khiến trẻ dễ bị lừa đảo, dụ dỗ hoặc tiếp cận nội dung độc hại.

Theo khuyến nghị của Hiệp hội Nhi khoa Mỹ (American Academy of Pediatrics), nên chờ đến khi trẻ bước vào trung học, khoảng 13-14 tuổi, khi đã có khả năng tự kiểm soát tốt hơn, mới nên để trẻ có smartphone riêng.

Tiến sĩ Jonathan Haidt, giáo sư tâm lý tại Đại học New York khuyên cha mẹ cần trò chuyện rõ ràng với con về rủi ro của mạng xã hội và kiên định với quyết định gia đình. Ông cũng nhấn mạnh việc tìm kiếm cộng đồng phụ huynh có cùng quan điểm để giảm áp lực "chỉ nhà mình cấm". Những nhóm như The Heads Up Alliance hay phong trào tuổi thơ không mạng xã hội Osprey có thể giúp cha mẹ xây dựng môi trường hỗ trợ, nơi trẻ được khuyến khích chơi trực tiếp với bạn bè thay vì dán mắt vào màn hình.

Phạm Linh (Theo The Sun, Adelaide Now)