Hàng chục nghìn Gen Z Nepal nổi giận khi chính phủ bất ngờ chặn Facebook, YouTube và X, dẫn đến biểu tình đẫm máu khiến ít nhất 19 người chết, buộc Thủ tướng Nepal từ chức.
Chính phủ Nepal tuần trước tuyên bố chặn Facebook, X và YouTube vì các tập đoàn công nghệ không tuân thủ yêu cầu đăng ký hoạt động trong nước. Động thái này ngay lập tức thổi bùng làn sóng phẫn nộ, đặc biệt từ giới trẻ vốn coi mạng xã hội là nơi học tập, kinh doanh, giải trí và kết nối cộng đồng.
Ngày 3/9, hàng chục nghìn người, phần lớn là Gen Z - sinh từ năm 1997 đến 2012- đổ ra đường biểu tình. Cảnh sát nổ súng, khiến ít nhất 19 người thiệt mạng. Sau bạo loạn, chính phủ buộc phải gỡ lệnh cấm hôm 4/9. Vài ngày sau đó, hôm 9/9, Thủ tướng Nepal K.P. Sharma Oli tuyên bố từ chức.
Một người biểu tình cầm cờ đứng trước khu phức hợp văn phòng Thủ tướng chính phủ và các bộ ban ngành của Nepal. Ảnh: Reuters
Quân đội đã kêu gọi người biểu tình tham gia đối thoại để tìm giải pháp. Tuy nhiên, phong trào không có thủ lĩnh cụ thể, khiến việc ai sẽ đứng ra đại diện trở nên mơ hồ. "Gen Z nên lập một nhóm đàm phán, sau đó tổng thống mới có thể ngồi lại với họ, quân đội và xã hội dân sự", cựu thẩm phán Tòa án Tối cao Balaram K.C nói.
Theo hiến pháp 2015, thủ tướng kế nhiệm phải đến từ đảng chiếm đa số trong quốc hội. Nếu không có đảng nào đạt được, tổng thống có thể bổ nhiệm bất kỳ nghị sĩ nào chứng minh được khả năng giành tín nhiệm trong 30 ngày. Trong trường hợp thất bại, quốc hội có thể bị giải tán để tổ chức bầu cử mới. Song, những lãnh đạo chính trị truyền thống hiện bị mất uy tín nghiêm trọng trong mắt người biểu tình.
Gen Z Nepal tràn ra đường đập phá hôm 3/9. Ảnh: Reuters
Dù hiến pháp không nhắc đến mô hình chính phủ lâm thời, một số chuyên gia cho rằng cần tạm gác luật để lập ra một nội các chuyển tiếp với sự tham gia rộng rãi, vừa đáp ứng yêu cầu đổi mới của Gen Z vừa tổ chức bầu cử trong vòng 6 tháng.
Một số gương mặt trẻ nổi lên như thị trưởng Kathmandu Balendra Shah, 35 tuổi, rapper kiêm nhạc sĩ nổi tiếng vì nỗ lực làm sạch thành phố. Ngoài ra còn có Rabi Lamichhane, cựu nhà báo truyền hình và lãnh đạo đảng Rastriya Swatantra.
Nepal từng bãi bỏ chế độ quân chủ năm 2008 và thông qua hiến pháp mới năm 2015 sau nhiều tranh cãi. Nay, nhiều tiếng nói trong phong trào Gen Z kêu gọi soạn thảo lại toàn bộ hiến pháp để đáp ứng khát vọng dân chủ mới. Tuy nhiên, bất kỳ sửa đổi nào cũng phải được quốc hội thông qua, điều gần như bất khả thi trong bối cảnh khủng hoảng hiện nay.
Nepal đang ở ngã ba đường: hoặc giới trẻ Gen Z lần đầu tiên định hình lại chính trường, hoặc đất nước tiếp tục rơi vào vòng lặp bất ổn như suốt nhiều thập kỷ qua.
Các tù nhân đốt đồ đạc bên ngoài nhà tù Dilli Bazaar sau khi vượt ngục giữa bạo loạn ở Nepal. Ảnh: Reuters
Theo các chuyên gia, Nepal chỉ là lát cắt trong xu hướng nhiều nước tìm cách siết chặt tiếng nói trên mạng. Ở Ấn Độ, Pakistan hay Bangladesh, các đạo luật mới cho phép chính phủ kiểm soát nội dung, thậm chí bỏ tù người dùng nếu bị cho là "phát tán thông tin sai lệch". Freedom House, tổ chức theo dõi dân chủ toàn cầu, cho biết tự do internet đã suy giảm 14 năm liên tiếp tính đến 2024. Trung Quốc và Myanmar đứng đầu danh sách "nơi tệ nhất để sử dụng internet".
Ngay khi lệnh cấm được ban bố, lượng đăng ký VPN tại Nepal tăng kỷ lục, tới 8.000% chỉ trong vài ngày, theo hãng bảo mật Proton. Đây là cách duy nhất để Gen Z "lách luật", tiếp tục kết nối với thế giới. Tuy nhiên, chuyên gia cảnh báo VPN không phải giải pháp bền vững: tốc độ chậm, chi phí cao và không phải ai cũng đủ khả năng sử dụng.
Tùng Anh (Theo AP, Reuters)